Ayatollah Khamenei भारताच्या अंतर्गत विषयावर बोलू नका-भारताचा इशारा

 

फर्मास इराणी चहाच्या कपात खोमेनींच्या वक्तव्याची माशी

भारत-इराण संबंधांचा प्रतीक इराणी चहा .Ayatollah Khamenei यांच्या वक्तव्याचे प्रतीक आहे चहात पडलेली माशी

इराणचे आयातुल्ला खोमेनी यांच्या वादग्रस्त विधानाचा भारत सरकार ने तीव्र निषेध केला आहे 

"जर भारत वा अन्य कुठल्याही देशात एखादा मुस्लिम यातना सहन करत असेल आणि आपण त्याबद्दल अनभिज्ञ राहिलो, तर आपण स्वतःला मुस्लिम म्हणू शकत नाही."

असे वादग्रस्त विधान करून आयातुल्ला खोमेनी यांनी भारतातील मुसलमान समाजावर अन्याय होत आहे असे भ्रामक चित्र निर्माण केले आहे .

कोण आहेत आयातुल्ला खोमेनी Ayatollah Khamenei 

इराणचे सर्वोच्च नेता आयातुल्ला रुहोल्लाह खोमेनी हे 'इस्लामिक क्रांतीच्या' प्रवर्तकांपैकी एक होत. त्यांनी १९७९ मध्ये इराणमध्ये शाह रेझा पहलवी यांची सत्ता उलथवून 'इस्लामिक प्रजासत्ताक' स्थापन केले. विशेष म्हणजे या लढ्यात त्यांना भारताकडून समर्थन दिले गेले होते.

जगभरचा मुस्लिम समाज खोमेनी यांना आदर स्थानी मानतो अशा परिस्थितीत त्यांचे हे वादग्रस्त विधान मुस्लिम समाजात व एकूणच जागतीक समुदायात भारताची प्रतिमा मुस्लिम विरोधी अशी निर्माण शकतो.

इराण विषयी भारत सरकारची आतापर्यंतची भूमिका:

 1.भारत शांततापूर्ण 'अणुऊर्जा वापराच्या' इराणच्या अधिकाराचे समर्थन करतो.

इराणने अण्वस्त्र निर्मिती केल्यानंतर अमेरिकेचा रोष आपल्यावर ओढवून घेतला पण भारताने मात्र आपल्या अमेरिकन संबंधाबाबत जोखीम घेत इराण ला शांतता पूर्ण रित्या अणुऊर्जा वापरण्याबाबत पाठिंबा दिला.

2. भारत प्रादेशिक समस्यांचे समाधान करण्यासाठी संवाद आणि मुत्सद्देगिरीला प्रोत्साहन देतो.

इराण सोबत जे काही वाद होते वा आहेत ते मिटवण्यासाठी भारताने आत्तापर्यंत संवाद व मुत्सद्दीगीरी ला प्राधान्य दिले आहे. इराण हा भारताला इंधन निर्यात करणारा दुसरा देश आहे हे पाहता इराणशी सलोखा राखणे भारतासाठी आवश्यक आहे.

3. इराण शी सलोखा राखत त्याचवेळी इराण विरोधी अमेरिकेशी संतुलीत संबंध साधण्याचा भारताचा प्रयत्न.

एकाच वेळी अमेरिका व इराण या परस्पर विरोधी भूमिका असलेल्या देशांबरोबर सामंजस्याने राजकीय संबंध ठेवण्यात भारत आपले मुत्सद्देगिरी चे कौशल्य प्रभावी पणे वापरत आहे. 

पदाच्या सुनिश्चितते साठी नाट्यमय व भावनिक विधान 

भारत व इराणचे आतापर्यंतचे सलोख्याचे राजकीय संबंध पाहता खोमेनी यांनी अचानक असे विधान का केले असावे हा राजकीय खेळी मधील लागे बांधे समजू शकणार्या तज्ञ विश्लेषकांचा विषय आहे. तरीही असे म्हटले जाते की खोमेनी यांची इराणमधील राजकीय कारकीर्द संपुष्टात येत असताना असे 'मुलतत्व वादी' विधान करून इराणी मुस्लिम समाजाचा अनुनय आकर्षित करण्याचा हा त्यांचा प्रयत्न आहे.

 त्यांची धोरणे आणि विचारसरणी जगभरातील मुस्लिम समाजासाठी मोठी प्रेरणा ठरली असली, तरी काही वेळा त्यांची वादग्रस्त विधाने इराणच्या जागतिक संबंधांवर परिणाम करत असत.

आयातुल्ला खोमेनी (Ayatollah Khamenei)   यांची अमेरिका विरोधी भूमिका 

खोमेनी यांनी दिलेली काही विधाने धार्मिक, राजकीय आणि सामाजिक संदर्भात नेहमीच चर्चेत राहिली. विशेषतः त्यांनी पाश्चिमात्य देशांच्या (विशेषत: अमेरिकेच्या) हस्तक्षेपाविरोधात घेतलेली भूमिका कठोर होती. त्यांच्या मतानुसार, पाश्चिमात्य देशांनी मुस्लिम राष्ट्रांमध्ये हस्तक्षेप करून त्यांची संस्कृती व राजकीय स्वातंत्र्य नष्ट करण्याचा प्रयत्न केला. खोमेनी यांनी केलेली ही विधाने इस्लामी राष्ट्रांमध्ये पाश्चिमात्य प्रभावाला रोखण्यासाठी मार्गदर्शक ठरली असली, तरी ती बर्याच अंशी मुलतत्व वादी विचारांना बळ देणारी अशी आहेत.

भारत-इराण संबंध

भारत आणि इराणचे संबंध ऐतिहासिक आणि सांस्कृतिक दृष्ट्या फार जुने आहेत. भारतातील मुस्लिम समाजाला इराणमधील शिया मुस्लिमांची धार्मिक आणि सांस्कृतिक परंपरा महत्त्वाची वाटते. भारत आणि इराणमध्ये व्यापार, ऊर्जा आणि धोरणात्मक बाबींमध्ये अनेक स्तरांवर संबंध आहेत व भारताने काही मोठ्या प्रकल्पांसाठी ईराणमधे गुंतवणूक ही केली आहे.

1. तेल आणि ऊर्जा क्षेत्रातील संबंध:  

इराण भारताच्या प्रमुख तेल पुरवठादारांपैकी एक आहे. विशेषत: अमेरिकेने इराणवर घातलेल्या आर्थिक निर्बंधांमुळे भारत-इराण व्यापारावर परिणाम झाला असला, तरी भारताने इराणकडून तेल आयात करण्याचे सुरूच ठेवले आहेत. भारताने इराण मधे स्वखर्चाने बांधलेला चाबहर पोर्ट या तेल आयाती साठी उपयुक्त आहे. इराण मधील राजकीय अस्थिरता आणि Ayatollah Khamenei  यांच्या वादग्रस्त विधानांमुळे भारताने आतापर्यंत राजकीय मुत्सद्दीपणा दाखवत  सावधगिरी बाळगली आहे. नुकत्याच आलेल्या खोमेनी यांच्या वक्तव्यावर मात्र भारतीय परराष्ट्र खात्याने सडेतोड उत्तर दिले आहे.

2. इराण व अमेरिका या राष्ट्रांमधील तणाव 

 Ayatollah Khamenei यांच्या वादग्रस्त विधानांचा भारताच्या परराष्ट्र धोरणावर काही मर्यादित परिणाम दिसून आला आहे. भारताने इराणबरोबरचे संबंध इतर इस्लामिक राष्ट्रांप्रमाणेच सांभाळण्याचा प्रयत्न केला आहे. पण अमेरिका आणि इराण यांच्यातील तणावाच्या काळात भारताच्या परराष्ट्र धोरणातील संतुलन राखणे भारतासाठी अवघड ठरले आहे. 

3. सांस्कृतिक आणि धार्मिक संबंध:  

भारत आणि इराणमधील सांस्कृतिक आणि धार्मिक संबंध खूप खोलवर रुजलेले आहेत. दोन्ही देशांमध्ये शिया मुस्लिमांची धार्मिक परंपरा महत्त्वाची मानली जाते. त्यामुळे  Ayatollah Khamenei यांची विचारधारा भारतातील शिया मुस्लिमांमध्ये लोकप्रिय आहे, परंतु त्यांच्या वादग्रस्त विधानांचा परिणाम धर्मनिरपेक्ष असलेल्या भारताच्या व्यापक समाजावर काही प्रमाणात झाला आहे.

भारत-ईराण प्राचीन सांस्कृतिक संबंध:

1. सिल्क रूट च्या मार्गावरून प्राचीन व्यापार आणि सांस्कृतिक देवाणघेवाण.

2. भारतीय स्थापत्यकला, भाषा आणि साहित्यावर फारसी प्रभाव.

3. एकत्रित इंडो-फारसी वारसा, ज्यामुळे अनेक भारतीय आपली मूळं फारसी पूर्वजांशी जोडतात.

भारत-इराण आधुनिक संबंध:

1. 1950 पासून  भारत व इराण मधे राजनैतिक संबंधांची स्थापना झाली.

2. 1979 च्या इस्लामिक क्रांती दरम्यान भारताने 

Ayatollah Khamenei यांना समर्थन दिले.

3. 1990 नंतर  ऊर्जा, व्यापार आणि सुरक्षा क्षेत्रात वाढलेले सहकार्य.

भारत व इराण मधील आतापर्यंतचे सौहार्द पाहता भारताने इराणबरोबरचे संबंध भविष्यकालातही जपण्याचे प्रयत्न केले पाहिजेत, जेणेकरून व्यापार आणि ऊर्जा क्षेत्रातील सामरिक हितसंबंध सुरक्षित राहतील.

भारत-ईराण मधील महत्वाची सहकार्य क्षेत्रे:

1. ऊर्जा: इराण हा भारताचा दुसऱ्या क्रमांकाचा तेल पुरवठादार आहे.

2. व्यापार: द्विपक्षीय व्यापार $13.7 अब्ज (2020-21 पर्यंत) आहे.

3. पायाभूत सुविधा: अफगाणिस्तान आणि मध्य आशियाशी जोडणी मजबूत करण्यासाठी भारताने इराणच्या चाबहार बंदरात गुंतवणूक केली आहे. चाबहार बंदरापासून थेट अफगाणिस्तान पर्यंत एक महामार्ग भारताने स्वखर्चाने बांधला आहे. 

4. सुरक्षा: दहशतवादविरोधी, सागरी सुरक्षा आणि प्रादेशिक स्थैर्याच्या मुद्द्यांवर भारत व इराण मधे सहकार्य आहे.

5. संस्कृती: सांस्कृतिक देवाणघेवाण कार्यक्रम, उत्सव आणि शैक्षणिक सहकार्य.

अलीकडील घडामोडी:

1. 2016: भारत आणि इराणने 'चाबहार Port' करारावर स्वाक्षरी केली.

2. 2018: अमेरिकेने JCPOA (संयुक्त व्यापक कृती योजना) मधून माघार घेतली आणि इराणवर निर्बंध पुन्हा लादले.

3. 2020: भारताने अमेरिकेच्या निर्बंधांमुळे इराणकडून तेल आयात कमी केली.

4. 2022: भारत आणि इराणने ऊर्जा आणि व्यापार सहकार्यासह संबंध मजबूत करण्यावर चर्चा केली.

भावी शक्यता:

1. अक्षय ऊर्जा, IT आणि औषधनिर्माण क्षेत्रात वाढलेले सहकार्य रोजगार व व्यापार संधी निर्माण करू शकते.

2. आंतरराष्ट्रीय उत्तर-दक्षिण वाहतूक मार्गा द्वारे (INSTC) दळणवळण सुलभता अपेक्षित आहे.

3. प्रादेशिक सुरक्षा सहकार्य मजबूतीचे प्रयत्न.

 

राजकारण आणि काव्याचा समन्वय 

इराण हा प्रसिद्ध सूफी कवी रूमी चा देश आहे. इथे पर्शियन काव्य फुलले. स्वतः Ayatollah Khamenei ही कवी आहेत. आपल्या तारुण्यात ते कवी बनण्याची स्वप्ने पहात होते पण ते राजकारणात उतरले. पण आपले काव्य प्रेम त्यांनी आजही जोपासले आहे. 'अमीन' या 'तखल्लूस ' किंवा टोपण नावाने ते आपल्या कविता लिहित असतात. या कवितांचे ते जाहीर वाचन करत नाहीत पण कधीतरी खाजगी मेहफिल जमवून ते आपल्या कवीमनाला वाट करून देतात. रूमी या महान इराणी कवीने ज्या छंदात कविता लिहिल्या त्याच 'अवाझन' छंदात खोमेनी आपल्या कविता लिहिणे पसंत करतात. कवीने जहाल राजकारणी होण्याची ही पहिलीच वेळ नाही. माओ व स्टालीन सारखे जहाल नेते सुद्धा कविता करीत . 

खोमेनी यांनी  "मी माझा वेळ आणि शक्ती राजकारणात खर्च करण्यापेक्षा कवितांवर खर्च केली असती तर बरे झाले असते" अशी खंत अनेकदा बोलून दाखवली आहे.

जगण्यातील विरोधाभास टिपताना खोमेनी आपल्या कवितेत लिहितात

खोमेनींची भावगर्भ कविता (२०१८)

माझ्या आतीली आवाजांची अराजकता मला त्रास देते

मला माझ्या मीपणातून बाहेर पडण्याची इच्छा आहे

गवताच्या काडीसारखा मी इथे तिथे खेचला जात आहे

हे वेडे मन कुठेही आकर्षिले जाते ही काय विचित्रता आहे

माझीच नखं मी माझ्याच हृदयात खोल रोवली आहेत रक्तबंबाळ 

एका लांडग्यासारखा मी माझ्या स्वतःच्या कळपावर हल्ला केला आहे

कधी मी शुद्ध मद्य असतो, तर कधी जीवघेणं विष

ही अनावर कृत्रिमता माझ्या डोळ्यात पाणी आणते

मी एक चिमुकला आहे, मायेच्या पदरावर डोके ठेवलेला

आशा आहे ती अंगाई माझ्या मीपणाची मुक्तीदाती होईल 

मी मत्त, पूर्णपणे भ्रमित आमीन, असलेल्या आणि होत असलेल्या गोष्टींना विसरलेला

माझ्यावर झालेल्या अन्यायासाठी मी कसा आणि कुणाकडे न्याय मागू? - Ayatollah Khamenei  ( स्वैर भाषांतर: अविनाश घोडके)

राजकीय भाष्या पेक्षा कविता निखळ

नुकतेच भारतासंदर्भात Ayatollah Khamenei यांनी केलेले वक्तव्य  इराणी हॉटेल मधील मस्त वाफाळलेल्या इराणी चहाच्या कपात अचानक माशी येवून पडावी असे येवून पडले आहे. 

खोमेनी यांच्या पूर्णपने राजकीय अशा  भ्रमनिरास करणार्या वक्तव्याचा खुद्द भारतीय मुस्लिम समाजाने उघडपणे निषेध करून त्यांचे कवितेतील निखळ आत्मगूज समजून घेतले तर ते जास्त रास्त ठरेल व भारतीय मुस्लिम समाजाची राष्ट्रीय निष्ठा ही मुलतत्ववाद्यांना कळेल असे वाटते.

Symbolic image where Irani tea seen as Indo-Iran relation and Ayatullah Khamenei 's recent spoiler comment seen as fly on the cup