मेकअप कलेचे दादा :पंढरीदादा legendary makeup artist of Bollywood

 

पंढरी के रंग -Untold story of legendary Bollywood Makeup Maestro Pandhari Dada Jukar

Pandhari Dada in front of a Dressing Mirror 

In Green Room /Makeup Room

I wrote a theme song for the documentary made by NFDC (National film development Corporation) on the legendery Bollywood  Makeup Artist  Pandhari Dada Jukar. It was a great learning  experience to interact with legendary makeup artist Pandhari Dada during filming sessions.

 शूट चालू असताना चालू टेक मधे सेटवर Cut It !असं ओरडून shot थांबवणारे पंढरी दादा हे जगातील एकमेव makeup artist असावेत. तसा Shot कट करण्याचा अधिकार फक्त दिग्दर्शकाचा असतो पण पंढरी दादांच्या मतांना दिग्दर्शकाच्या मतांइतकाच मान दिला जाई. हा मान त्यांनी अथक परिश्रम व अभ्यासातून मिळवला होता.

Pandhari Jukar's Experimental Unique makeup technique in 50s decade

पंढरी दादा अभिनेत्यांच्या चेहर्याचा मेकअप ब्लेंड करताना ब्रश ऐवजी अंगठा वापरायचे हे त्यांचे वैशिष्ट्य होते .आजसारखे तेंव्हा Make up product सहज उपलब्ध नसत. तंत्र विकसित नव्हते. अशा परिस्थितीत दादा स्वतः प्रयोग करीत.अभिनेत्यांचे wigs ते स्वतः हाताने विणीत. 

National Film Development Corporation(NFDC) decided a documentary project on Pndhari Jukar as he was in his 80s now

आताशा  वयमान ८० च्या घरात आल्यावर हात थरथरू लागले होते . भारतीय सिनेमाच्या सुवर्ण युगाचा एक दुवा  तुटू पहात होता. अशात सचिन शिर्के ने NFDC कडून दादांवर माहितीपट करण्याचा प्रकल्प मंजूर करून घेतला . मधुबाला पासून माधुरी पर्यंत अशी दीर्घ कारकीर्द असलेल्या पंढरी दादांवर माहितीपट. दादांची तब्येत पहाता त्यांना जास्त त्रास देणे योग्य नव्हते . जमेल तसं वरचेवर दादांच्या भेटी घेवून मुलाखती घेतल्या जात . सचिन व पंकज या दिग्दर्शक द्वयीने हे काम सतत दोन वर्षे चिकाटीने केले. माहिती पट आणि गाणं हे समिकरण थोड़ वेगळच वाटलं पण सचिन ठाम होता. पंढरी दादा म्हटलं की दादांनी सजवलेले नायीकांचे सुंदर चेहरे आणि त्यांची गाणीच आठवतात  असं सचिनचं म्हणनं होतं . Interview based माहितीपटाला गाण्यामुळे relief point ही मिळेल असं ही एक मत होतं. सेलिब्रेटींच्या तारखा घेवून मुलाखती घेण्यात वेळ चालला होता.

Director duo Pankaj Barmdeo (Left) and Sachin Shirke(Right) at the Delhi Screening 

From Middle class culture 

दादांनी सहज बोलता बोलता सांगितलेली एक गोष्ट अशी की त्यांचे प्रचलित आडनाव जूकर असले तरी तो उच्चार जूहूकर या आडनावाचा अपभ्रंश आहे.  दादांचा जन्म तसा गिरगावचा. गिरगावात लहानाचे मोठे झालेले दादा पक्के गिरगावकर होते. दादरच्या त्यांच्या घरात मराठ मोळं मध्यमवर्गीय वातावरण असे. गिरगाव ला त्यांचं वरचेवर जाणं होतं.

Work is worship 

दादांची आपल्या कामावर प्रचंड निष्ठा होती पण चित्रपट सृष्टीतील काही लोकांकडून त्यांना योग्य वागणूक मिळाली नव्हती.ज्यांना वर येण्यासाठी त्यांनी हात दिला ते नंतर दादांना विसरले. पण दादांना याची खंत नव्हती.  मी आणि माझे  काम या भावनेने दादा शेवटपर्यंत जगले. आपली कला पुढच्या पीढी पर्यंत पोहोचावी या भावनेने ते Makeup Artist चे प्रशिक्षण केंद्र शेवटच्या काळात चालवत होते. वयोमानानुसार हाताला अताशा कंप सुटत होता याची खंत दादांनी एकदा बोलून दाखवली होती.

Memorable works

कालिया चित्रपटातील अमिताभ बच्चनचा कोळसा कामगार look, शिर्डी के साईबाबा चित्रपटातील प्रसिद्ध साईबाबा गेट अप, चांदनी तील श्रीदेवी , रेश्मा और शेरा मधील सुनील दत्त यांचा भेदक डोळ्यांचा डाकू अशी एक ना अनेक अविस्मरणीय कामे दादांनी केली. असे असले तरी दादांना विशेषतः त्यांच्या नाईकांच्या मेकपसाठी ओळखले जायी. 

Help from Nargis Dutt

60 च्या दशकात त्यांचे काम पाहून प्रसिद्ध अभिनेत्री नर्गीस हिने स्वखर्चाने त्यांना रशियाला advance makeup studies साठी पाठविले होते.  

Collage of Bollywood leading ladies.From Top left clockwise Nutan, Madhubala,Madhuri Dixit, Nargis Dutt . Pandhari Dada's magical make-up touch was the secret behind the stunning looks of these heroines.

His Cinematic eyes spoted Madhuri Dixit

सुभाष  घई यांच्या एका गाण्याच्या चित्रिकरण प्रसंगी मागे दुसर्या रांगेत उभी असलेली एक मुलगी त्यांनी पाहिली. दादा घई यांना म्हणाले "त्या मुलीला मागे उभी करून तुम्ही चूक करताय.. ती स्टार बनू शकते! " पुढे दादांचे शब्द खरे ठरले.  ती मुलगी माधुरी दिक्षित म्हणून नावा रूपाला आली व मोठी स्टार झाली. Cinematic चेहरे दादा अचूक हेरायचे.  दादांच्या हातात जादू होती.  असा एक समज पसरला होता की दादा ज्या मुलीच्या चेहर्‍यावर मेक अप करतात ती मुलगी यशस्वी अभिनेत्री होते. अनेक नवीन अभिनेत्री दादांकडून मुद्दाम makeup करवून घेत. दादा मात्र कर्मयोग्या प्रमाणे आपले काम करीत रहात. 

 मेकअप बरोबरच दादांना Still Photography ची ही विशेष आवड होती. NFDC डॉक्युमेंटरी शूटिंग दरम्यान दादांचा वैयक्तिक असा Vintage Rolleicord (double lens reflex Camera )मला पहायला मिळाला. या कॅमेऱ्याने दादांनी मधुबाला ची अदा कधी काळी टिपली असेल हा विचार येवून मन रोमांचित झाले.

चित्रपट इतिहासाचा साक्षी असलेला पंढरी दादांचा  Rolleicord Camera हाताळताना मी

Pandhari Dada was keen about this NFDC documentary being made on him. 

 दादांना NFDC च्या माहितीपटाची उत्सुकता होती . ते पंकज ला विचारायचे ‘ काम कुठपर्यंत आलय ‘ . एक दिवस पंकज म्हणाला“ जो भी काम हुवा है उतना दादा को बताना ठीक होगा ” असं म्हणून त्याने दादांना त्यांच्या दादरच्या घरी laptop वर त्यांना माहितीपट दाखवला. आपल्या बद्दल कोण काय म्हणतय हे दादांना पहायचं होतं. ते त्यांनी पाहिलं आणि यानंतर काही काळांनी दादा गेले .

Eminent Bollywood actress Manisha Koirala expressing her gratitude for Pandhari Dada Jukar 

Pandhari Dada left the world before the release of this NFDC Documentary on him

NFDC च्या 'पंढरी के रंग' या माहितीपटाच्या पहिल्या स्क्रीनिंग ला पंढरी दादा नव्हते पण त्यांनी माहितीपट पाहिला होता . गीत लेखन व पटकथेवर काही जुजबी काम करताना सचिन व पंकज मुळे मला या legendary व्यक्तीस जवळून पहाता आले व त्यांच्याशी दोन शब्द बोलता आले. माझ्यासाठी पंढरी जूकर हे भारतीय सिनेसृष्टीचा चालता बोलता इतिहास होते. आजच्या टेक्नॉलॉजी युगात references व knowledge मिळवणे जसे सोपे आहे तसे 50 च्या दशकात नव्हते.  तेंव्हा एकलव्या सारखे काम करत पुढे जावे लागत होते.  दादांनी या कठीण वाटेवर करीअर चा खूप मोठा पल्ला गाठला. Bollywood च्या आघाडीच्या नाईका मधुबाला पासून माधुरी दीक्षित पर्यंत असा त्यांचा Makeup career चा दीर्घ प्रवास आहे असे म्हटले जाते पण खरंतर दादांनी माधुरी नंतरच्या नाईकांचा ही makeup केला आहे. हाताच्या बोटांनी तारकांचे चेहरे रंगवणार्या या अवलियाला आयुष्यभर रंगांनी साथ दिली आणि त्याचे जगणे होळीचा रंगोत्सवच झाले. 

हाथोंसे रंग दिये चेहरे.. ऊंगलिया रंग गयी मेरी

फागुन थी जिंदगी जैसे.. नवरंग सजाती होरी ।।

या माझ्या गीताच्या ओळी दादांच्या कर्मयोगाला समर्पित. 

विक्रोळी येथील चित्रीकरणादरम्यान legendary makeup artist पंढरीदादांसोबत मी

 ( सदर माहितीपट मुंबई  NMIC (National Museum of Indian Cinema, Pedar Road, Mumbai) मधे कायम स्वरूपी पहाण्यास ठेवण्यात येणार आहे कारण  Make up कलेचे भीष्माचार्य असलेल्या पंढरी दादांबद्ल जाणून घेणे म्हणजे चित्रपट सृष्टीचा इतिहास जाणून घेण्यासारखंच आहे. )

Links:  www.nfdcindia.com 

www.filmsdivision.org